5- Çocuk İşçiliğine Karşı Turizm Sektöründe Sıfır Tolerans Yaklaşımının Benimsenmesi

İlkenin Arka Planı, Amacı ve Kapsamı

Türkiye’nin de taraf olduğu çeşitli uluslararası sözleşmeler[1] ve ulusal mevzuat[2] çocukların fiziksel, bedensel, ruhsal, sosyal ve ahlaki gelişimleri üzerinde ciddi olumsuz etkilere sahip olan çocuk işçiliği sorununa çeşitli hukuki düzenlemeler getirmektedir. Bu düzenlemeler hem çocuk işçiliğinin yasaklanmasını hem de 18 yaş altındaki çocuk ve gençlerin yapabileceği işler ve hakları konusunda çeşitli kurallar ve sınırlamalar getirilmesini öngörmüştür[3].

Ülkemizde halen yürürlükte olan 4857 Sayılı İş Kanunu da çalışma hayatına ilişkin düzenlemeleri içermektedir. “On beş yaşını doldurmamış çocukların çalıştırılması yasaktır. Ancak, on dört yaşını doldurmuş ve ilköğretimi tamamlamış olan çocuklar, bedensel, zihinsel ve ahlaki gelişmelerine ve eğitime devam edenlerin okullarına devamına engel olmayacak hafif işlerde çalıştırılabilirler. Çocuk ve genç işçilerin işe yerleştirilmelerinde ve çalıştırılabilecekleri işlerde güvenlik, sağlık, bedensel, zihinsel ve psikolojik gelişmeleri, kişisel yatkınlık ve yetenekleri dikkate alınır. Çocuğun gördüğü iş onun okula gitmesine, mesleki eğitiminin devamına engel olamaz, onun derslerini düzenli bir şekilde izlemesine zarar veremez[4].” Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik[5] ise çocuk ve genç işçilerin sağlık ve güvenliklerini, fiziksel, zihinsel, ahlaki ve sosyal gelişmelerini veya öğrenimlerini tehlikeye atmadan çalışabilecekleri ve çalışamayacakları işlere ilişkin düzenlemeleri içermektedir.

Hukuki düzenlemelere ek olarak, Türkiye Cumhuriyeti Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, 2017 yılında “Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programını[6]” hazırlamıştır. Program, ulusal politika ve hedeflere de uygun olarak çocukların çalışma yaşamına girmesinde temel nedenleri oluşturan yoksulluğun ortadan kaldırılması, eğitimin kalitesinin ve ulaşılabilirliğinin artırılması, toplumsal bilinç ve duyarlılığın geliştirilmesi ve geniş kapsamlı tedbirlerle başta en kötü biçimleri olmak üzere çocuk işçiliğinin yedi yıllık bir zaman periyodu içinde önlenmesini temel hedef olarak almaktadır.

Bu kapsamda, öncelikle turizm sektöründe, minimum çalışma yaşı altındaki kimseyi istihdam etmemek işletmelerin en önemli sorumluluklarından birisi olmalıdır ve çocuk işçiliğine karşı sıfır tolerans politikası uygulanmalıdır. Yasal yaş üzerinde ancak 18 yaş altı çocuk çalışanlar ise, yasal olarak bazı işleri yerine getirebilecekleri yerlerde bile “çocuk” olarak kabul edilmelidirler. Genellikle yapabilecekleri iş türlerine, maruz kalabilecekleri tehlikelere ve çalışabilecekleri saatlere göre belirli kısıtlamalar ile korunmalıdırlar. Bu kısıtlamalar çocukların sağlığını ve güvenliğini korumaya ve mesleki yaralanma ve meslek hastalıklarına yakalanma riskini azaltmaya yönelik olmalıdır. Çocukların hızlı büyümeleri, gelişim aşamaları, deneyim eksiklikleri ve sömürüye karşı daha kırılgan olmaları hesaba katılmalıdır[7]. Buna ek olarak, çalışan çocuklara yaratıcılık ya da inisiyatif gerektirmeyen monoton, tekrarlanan görevleri olan fiziksel ve psikolojik açıdan zorlu işler (uzun süre ayakta durmak; ağır yük taşımak, gece saatlerinde görevde bulunmak, tehlikeli makinelerin ve aletlerin kullanılması vb.)[8] verilmesinin önüne geçilmelidir. Tesislerde çalışan 18 yaş altındaki stajyer ve çocukların güvenlik ve sağlığının tesisten faydalanan çocuklar gibi korunması ve geliştirilmesi, gerekli sağlık kontrollerinin zamanında yapılması gerekmektedir.

Turizm sektöründe çalışan veya mesleki eğitimlerini sürdüren çocuklara fiziksel, psiko-sosyal ve duygusal gelişimlerine uygun, iş becerilerini ve deneyimini arttıracak görevler verilmelidir. Bu görevleri esnasında bütün özlük hakları kendilerine sağlanmalıdır. Çocukların işgücüne katılımı, eğitimlerini aksatacak şekilde olmamalıdır.

Mesleki eğitimleri kapsamında turizm işletmelerinde staj yapan/çalışan çocuklar, stajlarını başarı ile tamamlama karşılığında herhangi bir şantaj, zorla çalıştırma ve bezdiri (mobbing) ve benzeri durum ile karşılaşmamalı; karşılaştıkları durumda ise herhangi bir yaptırıma uğramadan gizlilik içerisinde şikayetlerini bildirebilecekleri bir mekanizma oluşturulmalıdır.

Turizm sektöründe çalışmak veya mesleki eğitimlerini sürdürmek isteyen ve asgari yaş üzerinde olan çocukların istihdam sürecince herhangi bir ayrımcılık gözetilmemesi, şeffaf bir süreç doğrultusunda işe alımlarının gerçekleştirilmesi gerekmektedir.









 

İlke No

Eylem

Gösterge No

Göstergeler

İlgili Personel

5.1

Turizm sektöründe, yasal yaş altında çalışan istihdam edilmemesi.

2.1.1

İstihdam sürecinde Türkiye’nin taraf olduğu uluslararası anlaşmalar ve ulusal mevzuattaki hükümler dikkate alınıyor mu?

İşletme Yönetimi


İnsan Kaynakları

2.1.2

15 yaş altındaki çocuklar çalıştırılıyor mu?

2.1.3

Bağlı kuruluş veya işletmelerde 15 yaş altında çocuk çalıştırılıyor mu?

2.1.4

15-18 yaş arasında çalışan çocuk var mı? Staj kapsamında veya münferiden çalışan kaç çocuk mevcut?

2.1.5

Çalışma yaşına giren çocuklar şeffaf bir şekilde ve ayrımcılığa uğramadan istihdam ediliyor mu?

5.2

Sektörde mesleki eğitimlerini sürdüren veya çalışan çocuklara fiziksel, psiko-sosyal ve duygusal gelişimlerine uygun, iş becerilerini ve deneyimini arttıracak görevler verilmesi

2.2.1

Çocukların yaş ve gelişimlerine uygun saatlerde çalışmasına özen gösteriliyor mu?

Tüm Departman Müdürleri


Muhasebe/Finans

2.2.2

Çocukların sağlığını ve güvenliğini korumaya ve mesleki yaralanma ve meslek hastalıklarına yakalanma riskini azaltmaya yönelik düzenlemeler yapılıyor mu?

2.2.3

Çocuklara yaratıcılık ya da inisiyatif gerektirmeyen monoton, tekrarlanan görevleri olan fiziksel ve psikolojik açıdan zorlu işler verilmemesi hususuna dikkat ediliyor mu?

2.2.4

Çocukların mesleki gelişimlerine yönelik geri bildirim veriliyor mu?

2.2.5

Çocukların tüm maddi hakları hakkaniyetli bir şekilde veriliyor mu?

2.2.6

Çocukların sosyal sigorta primleri ödeniyor mu?

5.3

Çocuklara karşı yapılan şantaj ve mobbingin önlenmesi

2.3.1

Mobbingin her türlüsünün önlenmesi için gerekli düzenlemeler yapılıyor mu?

İşletme Yönetimi


İnsan Kaynakları

2.3.2

Mobbing yapan personele ilgili kanunlar çerçevesinde işlem yapılıyor mu?

2.3.3

Çocukların mobbing ile karşılaşmaları durumunda gizlilik içerisinde şikâyette bulunabilecekleri bir mekanizma mevcut mu?

2.3.4

Mobbinge maruz kaldığı tespit edilen çocuklara yönelik iyileştirme çalışmaları yapılıyor mu?

5.4.

Çocukların işgücüne katılımının eğitimlerini aksatacak şekilde olmaması

2.4.1

İstihdam edilirken çocukların eğitimlerine devam ediyor olması şartı uygulanıyor mu?

İnsan Kaynakları

2.4.2.

İstihdam edilen çocukların eğitim-öğretim saatlerinde okullarında olmasına dikkat ediliyor mu?


Kullanılabilecek Eğitim Materyalleri
  • Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı

  • Genç İşçilerin Sağlık ve Güvenliğinin İyileştirilmesi
  •  
  • ILO Sözleşmeleri ve Tavsiye Kararları
  •  

Turizm Sektöründe Çocuk Haklarının Korunması El Kitabı

Referans
  • Çocuk Hakları ve İş İlkeleri Madde 2, UNICEF

[1] Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme 1994, Uluslararası Çalışma Örgütü - İstihdama Kabulde Asgari Yaşa İlişkin 138 sayılı Sözleşme 1973, https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377287/lang--tr/index.htm, En Kötü Biçimlerdeki Çocuk İşçiliğinin Yasaklanması ve Ortadan Kaldırılmasına İlişkin 182 sayılı Sözleşme, https://www.ilo.org/ankara/conventions-ratified-by-turkey/WCMS_377311/lang--tr/index.htm)

[2] 4857 Sayılı İş Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857.pdf , 3308 Sayılı Mesleki Eğitim Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.3308.pdf, 222 Sayılı İlköğretim ve Eğitim Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.4.222.pdf vb.)

[3] 138 No’lu Asgari Yaş Sözleşmesi’ne göre “Doğası veya yapıldığı koşullar bakımından genç kişilerin sağlığını, güvenliğini veya ahlakını tehlikeye düşürebilecek her türlü istihdam veya çalışmaya kabul için asgari yaş 18'in altında olmayacaktır”. Yine aynı sözleşme “Ulusal mevzuat 13-15 arası yaşlardaki kişilerin, sağlıklarına veya gelişmelerine zarar vermesi ihtimali bulunmayan ve okula devamlarını, yetkili makamın onayladığı mesleğe yöneltme veya mesleki eğitim programlarına katılmalarını veya derslerden yararlanmalarını engellememek koşuluyla hafif işlerde çalışmalarına veya istihdamlarına izin verilebilir” hükmünü içermektedir. Sözleşme aynı zamanda mesleki eğitim konusunda bir istisna da öngörmüştür: “Bu sözleşme, çocuklar ve gençler tarafından genel, mesleki ve teknik eğitim için okullarda ve diğer eğitim kuruluşlarında yapılan işlere veya yetkili makamın varsa ilgili işçi ve işveren örgütlerine danışarak belirlediği koşullara göre işyerlerinde en az 14 yaşındaki kişilerin yaptıkları ve esas olarak bir okul yada bir eğitim kuruluşunun sorumlu bulunduğu bir eğitim veya öğretim kursunun, yetkili makam tarafından onaylanmış olup büyük ölçüde veya tamamen bir işyerinde yürütülen bir eğitim programının veya eğitim veya meslek seçimini kolaylaştırmak amacıyla hazırlanmış bir yönlendirme ya da rehberlik programının ayrılmaz parçası olan işlere uygulanmaz.”

[4] 4857 Sayılı İş Kanunu https://www.mevzuat.gov.tr/MevzuatMetin/1.5.4857.pdf

[5] Çocuk ve Genç İşçilerin Çalıştırılma Usul Ve Esasları Hakkında Yönetmelik, https://www.mevzuat.gov.tr/mevzuat?MevzuatNo=5457&MevzuatTur=7&MevzuatTertip=5

[6] T.C. Çalışma ve Sosyal Güvenlik Bakanlığı, Çocuk İşçiliği ile Mücadele Ulusal Programı 2017-2023

https://www.ailevecalisma.gov.tr/media/1322/cocukisciligimucadele_2017_2023_tr.pdf

[7] ILO, (2018) Genç İşçilerin Sağlık ve Güvenliğinin İyileştirilmesi –

https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---safework/documents/publication/wcms_627054.pdf

[8] ILO, (2018) Genç İşçilerin Sağlık ve Güvenliğinin İyileştirilmesi.

https://www.ilo.org/wcmsp5/groups/public/---ed_protect/---protrav/---safework/documents/publication/wcms_627054.pdf

Çocuk Dostu Turizm Danışma Kurulu desteği ile hazırlanan ve 10 maddeden oluşan  Çocuk Dostu Turizm Rehber İlkeleri ile  turizm sektöründe çocuk haklarına bütüncül, sistematik ve kapsayıcı bir yaklaşım sağlanması hedeflenmektedir.